اشاره:

وقتی نامی از نوآوری ،شکوفایی وخلاقیت می شنویم ذهنمان به جاهای مختلف سرک می کشد به گذشته ، به آینده وبه هر جایی که بشود وبتوان نوآوری وخلاقیتی درآن سراغ گرفت یا زمینه های بروز آن را تقویت کرد ...   بی گمان آموزش وپرورش ونظام آموزشی هرکشور زمینه ساز نو آوری وشکوفایی است باید دید آیا آموزش وپروش سرزمین ما می تواند در پرورش خلاقیت ، شکوفایی ونوآوری نقشی تعیین کننده داشته باشد   یانه؟                                                                                                                                                                                                                                 

از آغار آموزش وپرورش نوین درکشورما نزدیک به صدسال می گذرد دراین یک قرن فراز وفرودهای بی شماری بر این دستگاه فرهنگ ساز رفته که بیان برخی از آنها تولید یاس می کند قصد ندارم درابن نوشتار ناامیدی تزریق کنم اما می کوشم با دوری از تعصب نظرم رابی کم وکاست بگویم تا از دایره انصاف گامی بیرون ننهاده باشم .

 یکم: نقش کتاب های درسی دانش آموزان درخلاقیت   

اگر کتابهای درسی دیگر کشورها را تورقی کرده باشیم درمی یابیم آنچه به عنوان محتوای درسی به دانش آموزان عرضه می شود دارای چگالی کم وحجم متناسبی است به شکلی که محتوای کمی را بامثالها ، نمونه ها ، جداول وشکل هایی به دانش آموزان عرضه کرده اند در این موارد معلم با آزادی نسبتا زیادمی تواند بر کارهای خلاقانه دانش آموزان تاکید کند ، به آزمایش بپردازد ، گردش علمی ترتیب دهد و.. درحالی که کتابهای درسی کشور ما حجم زیادی را در صفحاتی نسبتا زیاد درخود جای داده اند ومعلم مجبوراست همین محتوا را درساعاتی محدودتر به دانش آموزان تدریس کند ، باقی ماجرا معلوم است دراین زمینه نمی شود از معلم انتظار داشت دانش آموز را به نوآوری وادارد ، آنها را به گردش علمی ببرد وآزمایش های کتاب را بیشتر از حفظ متون کتابها مورد اهمیت واجرا قرار دهد. جالب آن که باآمدن هر وزیر تازه واردی به این وزارتخانه صحبت کاهش متون درسی وصفحات کتابها مطرح می شود وکارشناسان تالیف کتابهای درسی که حیاتشان را دراطاعت از اوامر ملوکانه وزیر می بینند دست به کاهش محتوا می زنند آن هم کاهش مثالها واشکال نه کم کردن محتوا درنتیجه اگر چه به ظاهر محتوا کم شده اما نه تنها از وظیفه معلمان کاسته نشده که بر مسئولیت وگرفتای آنان نیز افزوده شده است .                                                                                                       

از سویی دیگر مسئولان آموزشی وغیر آموزشی ما براساس شنیده ها وتوصیه دیگران همواره بر تدریس فعال ودرگیر کردن دانش آموزان درتدریس پای می فشارند کسی نیست بپرسد وقتی کتابی تدوین فعال ندارد چگونه می توان تدریس فعال راانتظار داشت ؟                                                                                 

 دویّم :معلم وجایگاه او

برای داشتن آموزش وپرورشی فعال وپویا که بتواند شکوفایی ونوآوری را به دانش آموزان بیاموزد ویادست کم دراین مسیر راه بپیماید باید به جایگاه معلمان درنظام تعلیم وتربیت واهمیتی که برای آنان قائل می شوند توجه کرد چراکه همه عناصر آموزش وپرورش ( کتاب، مدرسه ، قوانین ومقررات ، ابزارهای آموزشی و..) بی روحند وتنها معلم است که ذی روح است اگر قرار است «مشکل آموزش وپرورش ومعلمان یک بار وبرای همیشه حل شود » ونمی شود نمی توان انتظار داشت معلمان با وعده ووعید درمحیطی آرام وبی دغدغه برای نوآوری فرزندان این مرز وبوم تلاش کنند معلمان از تفاوت هراسی ندارند تبعیض روح وجانشان را آزرده است بدون داشتن معلمانی شاداب واثرگذار نمی توان به شادابی وبالندگی دانش آموزان ایمان پیداکرد در این صورت است که مسئولان ومعلمان می کوشند بااقدامات صوری وشکلی پوسته آموزش وپرورش را با هر زحمت و قیمتی حفظ کنند نمی دانم گزارش های رنگی، مصور وجذاب مسئولان آموزشی وغیر آموزشی را دیده ویاخوانده اید یانه؟ بادیدن این گزارش ها فکر می کنید درمدینه فاضله ای هستید که همه چیز مطابق اسلوب اصلی اش درحال انجام است ولی وقتی به درون سیستم وواقعیت موجود آن می روی تفاوت را باهمه وجودت می بینی به بچه هایتان نگاه کنید نمراتشان را جمع بزنید ومعدل بگیرید ، میزان فهمیدن وخلاقیتشان رانیز بسنجید روخوانی شان را از کتاب بیازمایید و…. نتیجه رامقایسه کنید چه می بینید  ؟ خب وقتی سیستمی بیمار می شود اجزای سیستم خودشان را براساس بیماری هماهنگ می کنند معلم می داند دانش آموزان ضعف پایه ای دارند ، می داند از مدیر خواسته اند واواز معلمان می خواهد دانش آموزان قبول شوند ،می داند بامقررات موجود واستفاده از تبصره های متعدد دانش آموز قبول می شود ـ نه این که او نخواهد قبول شود ــ می داندملاک نمره ارزشیابی پایان سال خودش هم  به همین نمراتی است که می دهد وخیلی می داند های دیگری که می دانم می داند خب باحسابی معمولی به این نتیجه می رسد که خلاف جریان آب شنانکند متن کتاب رابه سئوال و جواب تبدیل می کند وبه دانش آموزان به جای تدریس و نوآوری وایجاد زمینه های آن سئوال وجواب وجزوه می گوید نمرات دانش آموزان بالامی رود اولیا از مدیر ، مدیر ازمعاونانش ومعاونان از معلمان تشکر می کنند! واین روند ادامه می یابد….. جالب تر آن که مسئولان بالادستی نیز باتشویق تعداد نمره های ثبت شده دردفتر والبته ترسیم نمودار ومقایسه آن(مقایسه نابرابر دروس متفاوت مثلا" ریاضی وفارسی دردبستان ودین وزندگی وفیزیک دردبیرستان!) مدیران را مورد تقدیـــــــــــــر قرار می دهند وبراین آتش شعله ور نفت بی حساب  می ریزند تا بعد که چه نتیجه ای حادث شود! خانواده ها سرمست از نمره فرزندانشان از مدرسه واولیای آن تشکر می کنند!! بچه ها قبول می شوند وباارائه کارنامه جوایز ارزنده ای از محل کار پدر ومادرشان می گیرند و…..پایان داستان کمی تراژیک است زیرا خانواده از فرزندش انتظار دارد روخوانی صحیح از زبان وخط مادری اش داشته باشد ، مطابق پایه تحصیلی سواد وآگاهی کسب کرده و بتواند ازپس مشکلات زندگی اش برآید ، درست تصمیم بگیرد ، ولی ….

نگاهی به مدارس غیر انتفاعی نیز می اندازیم خانواده ها برای فرار از این مشکلات ممکن است به مدارس غیر انتفاعی روبیاورند دراین مدارس نیز شوربختانه وضع به همین منوال است والدین ،خروجی این مدارس رابراساس نمرات دانش آموزان مورد سنجش قرار می دهند آنجانیز آسمان همین رنگ است اگر ازدرون به این مجموعه ها نگاه کنیم بیشتر به واقعیاتش پی خواهیم برد.                                                                   

 سیّم :تفاوت دربرداشت از مفهوم تربیت

تربیت یاپرورش رابه گونه های مختلف تعریف کرده اندیکی از این تعاریف چنین است:

 تربیت عبارت است از ایجاد شرایط مناسب برای بروز وظهور  وشکوفایی استعدادهای دانش آموزان.

دراین تعریف برشکوفاکردن و به ظهور رساندن استعدادهای دانش آموزان تاکیدی نشده است زیرا استعداد هر دانش آموزی درزمینه خاصی است ونمی شوداز همه به یک اندازه انتظار رشد وپرورش ذهنی وشکوفایی داشت درحالی که برخی تعریف ها حتی دربین مسئولان آموزشی وپرورشی بر این نکته تاکید دارندکه تربیت یعنی ایجاد شرایطی برای شکوفاکردن استعدادهای دانش آموزان ! گو این که قرار است باهر وسیله وشیوه ای دانش آموزان به مسیری بروند که ممکن است استعداد ویادست کم علاقه ای در آن زمینه نداشته باشند باید باردیگر وبه قول معروف « یک بار برای همیشه » باز تعریفی از مفهوم تربیت وآموزش ارائه گردد ومسئولان وتصمیم گیران را بااین مفهوم آشناسازد ، آنگاه از مدیران ومعلمان بخواهیم مطابق این تعریف نسل نوپای مارا درمسیر خلاقیت وشکوفایی قرار دهند .                                                                                                                  

 چهارم: نگاه مسئولان به آموزش وپرورش

درنگاه واقعی بیشتر مسولان تصمیم سازوتصمیم گیر ، آموزش وپروش نهادی مصرفی ، عیالوار وهزینه بر است نگاه به این مجموعه بااین زیربنای فکری همین وضعی را ایجاد می کند که می بینیم ومی بینید باید نگاه مسئولان نسبت به آموزش وپروش وتاثیرش بر آینده این مرز وبوم تغییر کند حال چه کسی مسئول ایجاد این تغییر است نمی دانم؛ نمی خواهم آموزش وپروش قبل وبعد از انقلاب راباهمدیگر مقایسه کنم اما زمانی اسامی وزرای آموزش وپرورش قبل از انقلاب را بررسی می کردم درآن شرایط که خروجی دانشگاههای ما در تحصیلات تکمیلی بسیار کمتر از این زمان بود همه وزرای آموزش وپرورش دکترا داشته اند به اسامی وزرای بعد از انقلاب نگاه می کنم  جز یکی دونفر بقیه تحصیلاتی درحد کارشناسی داشته اند وبرخی تنها افتخارشان دراین وزارت فخیمه آن بوده که روزگاری دانش آموزش بوده اند یا یکی دوسال به صورت حق التدریسی درس داده اند وبعد به هردلیل ..رهاکرده اند وعطای معلمی رابه لقایش بخشیده اند! یا باکمال افتخار می گویند مااز آمورزش وپروش اطلاعات زیادی داریم چراکه دوفرزندمان درحال تحصیلند واز نزدیک می دانیم در آموزش وپرورش چه خبر است!!  با این نگاه نمی شود انتظار معجزه داشت انصاف بدهید که وزرای آموزش وپرورش بعد از انقلاب درمقایسه با سایر وزرا از جایگاه واقتدار لازم برخوردار نبوده اند اگر مصداق ونمونه ای خلاف آن دارید ارائه نمایید.

پنجم: فضای فیزیکی مدارس

نمی دانم می توانید کلاس درس مدارس کشورمان را درذهنتان تصور کنید یانه ؟ بیشتر به غسالخانه ای می مانند که هیچ جاذبه ای دانش آموز رادلگرم به نشستن وگوش دادن به درس نمی کند وقتی دانش آموز فضای فیزیکی مدرسه را نمی تواند تحمل کند وقتی حداقل های لازم برای بیشتر دانش آموزان درمدارس ما وجود نداردباید انتظاراتمان را با امکاناتمان هماهنگ کنیم ممکن است بپرسید پس این افتخار آفرینان ما درالمپیادهای علمی از کجا آمده اند ودرکدام مدارس درس خوانده اند ؟ پاسخ معلوم است اولا" دانش آموزان عزیز وگرانقدر ما که برای ایران زمین مدال کسب می کنند پس از آزمونهای متعدد وازبین خیل عظیمی از دانش آموزان مستعد انتخاب می شوند وبعد از گذراندن دوره های فشرده شبانه روزی به میدان مسابقات گام می گذارند نمی دانم دیگر کشورها چه می کنند ولی می توانم بگویم اگر مثلا ژاپن در المپیاد کامپیوتر دوم می شود ضریب نفوذ کامپیوتر درجامعه واستفاده همگانی مردم نیز درهمین جایگاه است ولی وقتی ما در این المپیاد صاحب مدالی می شویم و می خواهیم آن مدال را به گردن جامعه بیاویزیم سرگردان می شویم .نکته دیگر آن است که پیداکرن چند دانش آموز خلاق ازبین 16میلیون دانش آموز کار دشواری نیست، هست؟                       

نکته پایانی1:

آموزش وپرورش درکشورما بیش از هر وزارت خانه دیگر دچار سیاست زدگی شده است باتغییر هر نماینده مجلس وعوض شدن کابینه، مدیران سازمانها ، ادارات وحتی مدارس تغییر می کنند درکتابهای درسی مطابق سیاست جاری تغییرات بنیادی ایجاد می شود ، بخشی از قوانین ومقررات دستخوش تغییر می شوند و… دراین شرایط هرکس روزگارش را به روز مره گی می گذراند ومی داند که نمی شود برنامه های بلند مدت  وحتی میان مدت داشت باید کاری کنند تامسئولان را خوش بیاید چه برسر تربیت می آید مهم نیست......

اگر بخواهم حرفم را دریک کلام خلاصه کنم می گویم :                                             

بیایید تربیت ، شکوفایی وخلاقیت را درشت ننویسم ، درست بنویسم.

نکته پایانی2 :

تغییرات ساختاری جدید درآموزش وپرورش درحال انجام است وبه زودی ابلاغ می شود باید کمی صبوری کرد ودید که آیا این تغییرات شکلی می تواند به نوآوری وشکوفایی دراین نهاد سرنوشت ساز منجر شود یابازهم باید وعده آینده ای که قرار است از راه برسد را دررویاهایمان بپرورانیم ....اندکی صبر ...

نکته پایانی 3:

اگر خواستید نظر بدهید _ که البته لطف می کنید _ از استثناها بگذرید و میانگین رادرنظر بگیرید ممکن است شرایط دراداره ومدرسه شما بهتر ویا بدتر ازاین موارد باشد باز تاکید دارم از استثناها عبورکنید .همین .. خلاق باشید ونوآور